A
Ada: Dört tarafı denizlerle çevrili olan kara kütlesidir.
Adatepe: Düzlükler içinde yükselen tepelerdir.
Adayayı: Kara önünde sıralanan adalar.
Adyabatik: Sıcaklık alışverişi olmadan, hava kütlesinin ısınması
soğumasıdır.
Akarsu havzası: Akarsuyun kolları ile birlikte sularını
toplayıp boşalttığı alandır.
Akarsu rejimi: Akımın yıl boyunca gösterdiği değişimdir.
Akarsu: Belirli bir yerden akan su kütlesidir.
Akdeniz iklimi: 30 40 derece enlemleri arasında görülür.
Yıllık yağış miktarı 600-1000 mm ‘dir. Bitki örtüsü makidir.
Akım: Akarsuyun belli bir kesitinden geçen su miktarıdır.
Akıntı: Suların bulundukları yerden başka bir yere
taşınmasıdır.
Akifer: Kalkerli arazilerde oluşan su birikintisidir.
Akmaz: Menderesli bir akarsuda su geçirmeyen bölgedir.
Alçak basınç: Yeryüzünden gelip yukarı doğru çıkan basınç
türüdür. Çevreden merkeze.
Alçı taşı: Jips.
Alg: Su yosunudur..
Alkali: Kurak bölgelerde bulunan tuzdur.
Alokton: Yer hareketleri sonucunda taşınan kayaçlardır.
Alpin çayırlar: Dağların yüksek yerlerinde bulunan ot
topluluklarıdır.
Alüvyal set gölleri: Akarsuların getirdiği alüvyonların
bir körfezi kapatması sonucunda oluşan göllerdir.
Alüvyon tabanlı vadi: Akarsuların eğimin azaldığı
yerlerde taşıdığı malzemeyi biriktirmesi sonucu oluşur.
Alüvyon toprak: Akarsuların taşıyıp eğimin azaldığı yerde
bıraktığı topraklardır.
Amfibol: Kayaç yapıcı mineral grubudur.
Anemometre: Rüzgârın hızını ölçen alettir.
Antiklinal: Kıvrılma sonucunda yüksekte kalan bölümdür.
Antimeridyen: Her meridyenin tam karşısındaki
meridyendir.
Antropojeomorfoloji: İnsanın doğal süreçlere yaptığı
bütün etkilerdir.
Aphel: Dünya’nın Güneş’e en çok uzaklaştığı
gündür.(günöte)
Artezyen: İki geçirimsiz tabaka arasındaki geçirimli
tabakada bulunan yeraltı sularıdır.
Asılı buzul vadi: Vadi oluşumu sona erince yamaçta asılı
kalmış vadilerdir.
Asimetrik vadi: Bir vadiye bakıldığında bir yamacın diğer
yamaçtan farklı olmasıdır.
Atlas: Haritalardan oluşan kitaplardır.
Atmosfer basıncı: Atmosferi oluşturan gazların yeryüzüne
yaptığı ağırlıktır.
Atmosfer: Hava küre.
Avgit: Kayaç yapıcı mineral grubudur.
Ay tutulması: Dünya’nın Güneş ve Ay arasına girerek Ay’ı
gölgelemesidir.
Aydınlanma çemberi: Karanlık ve aydınlık yerleri ayıran
sınırdır.
Azonal topraklar: Dış kuvvetlerin koparıp getirdiği
topraklardan oluşurlar.
B
Bank: Gel-git yataklarıyla kara arasındaki gel-git
etkileme alanıdır.
Barkan: Rüzgârın biriktirmesi sonucun da kumulların hilal
şeklini almasıdır.
Barometre: Hava basıncını ölçen alettir.
Başkalaşım kayaçlar: Basıncın etkisiyle kayaçların
kimyasal yapısının değişmesidir.
Beşeri ve ekonomik haritalar: Nüfus özellikleri ve
ekonomik faaliyetlerin dağılışını gösterir.
Birikinti konisi: Eğimli yamaçlarda akarsuların
taşıdıkları malzemeyi yamacın eteğinde biriktirmesi ile oluşur.
Biyom: Yeryüzündeki benzer bitki ve hayvan topluluklarını
barındıran bölgelerdir.
Biyosfer: Canlılar küresi
Boğaz vadi: Akarsuların derine aşındırması sonucu oluşan
vadi tipidir.
Boreal kuşak: İğne yapraklı ormanların bulunduğu soğuk
kuşaktır.
Boyun: İki tepe arasındaki düzlüktür.
Boyuna kıyı tipi: Kıyı gerisinde uzanan dağlara paralel
bir şekilde uzanan kıyı tipidir.
Bozkır: İlkbahar yağışları ile yeşeren, yaz kuraklığı ile
sararan kısa boylu otlardır.
Buharlaşma: Kara ve denizlerdeki suyun gaz haline
geçmesidir.
Bulut: Bir hava kütlesinin yükseldikçe İçindeki su
buharının su zerrecikleri haline dönüşmesidir.
Burun: Karanın denize doğru uzanmış kısmıdır.
Buzul vadisi: Buzulun yamaçtan aşağı inerken aşındırma
yapıp vadiyi U şeklinde aşındırmasıdır.
Buzyalağı: Sirk.
C
Cephesel yağışlar: Sıcak ve soğuk havanın karşılaşması
sonucunda oluşan yağışlardır.
Coğrafi bölge: Coğrafi özellikleri bakımından birbirine
benzeyen en geniş coğrafi birimdir.
Coğrafi bölüm: Coğrafi bölge içerinde belirli koşullarda
farklılık gösteren küçük birimlerdir.
Coğrafi konum: Bir yerin çevresiyle ilgili görünümüdür.
Coğrafi koordinatlar: Ülke konumunu ifade eder.
Coğrafya: Yeryüzünü her şekliyle inceleyen bilimdir.
Ç
Çekirdek: Dünya’nın en içte bulunan kısmıdır.
Çelenkli toprak: Eğimli yamaçlarda küçük taraça
şeklindeki topraklardır.
Çığ: Eğimin ve kar yağışının fazla olduğu yerlerde
görülen doğal afettir.
Çizik ölçek: Küçültme oranının bir doğru üzerinde
gösterilmesidir.
Çopur arazi: Lapyalı arazilere denir.
Çökme dolini: Yer altında bulunan mağaraların
tavanlarının incelerek çökmesidir.
Çöküntü depremleri: Büyük boşlukların veya mağaraların
çökmesi sonucu oluşan depremlerdir.
Çöl iklimi: Dinamik yüksek basınç alanlarında ve orta
kuşağın iç kesimlerinde görülür. Yağışları azdır, bitki örtüsü kurakçıl otlar
ve kaktüslerdir.
Çöl toprağı: tuz ve kireç oranının fazla olduğu verimsiz
topraklardır.
D
Dağ eteği ovası: Birikinti konilerin yana yana gelmesiyle
oluşmuşlardır.
Dağ içi ovası: Karşılıklı yamaçlardaki malzemenin dağın
arsındaki çukurluğa birikmesiyle oluşur.
Dağ meltemi: Gece dağdan vadiye doğru esen rüzgârlardır.
Dağ: Çevresine göre yüksekte kalan yerdir.
Dalga çukuru: Dalganın deniz yüzeyinden alçalan kısmıdır.
Dalga sırtı: Dalganın deniz yüzeyinden yükselen kısmıdır.
Dalga uzunluğu: Birbiri ardına gelen iki dalga arasındaki
mesafedir.
Dalga: Göl ve denizlerde suların salınım hareketleridir.
Dalmaçya kıyı tipi: Kıyıya paralel uzanan dağların
arasındaki vadilerin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Deflasyon: Rüzgârın aşındırıp savurmasıdır.
Deflasyon: Rüzgârın aşındırıp savurmasıdır.
Denge profili: Akarsuyun deniz seviyesine gelmesidir.
Deniz meltemi: Gündüz rüzgârlar karadan denize doğru
esmesidir.
Denüdasyon: Doğal erozyon.
Deprem: Yerin derinliklerinde oluşan kırılmalar sonucunda
oluşan sarsıntılardır.
Dere: Suyu az, boyu kısa olan akarsulardır.
Dev kazanı: Akarsuların yüksek bir yerden düşmesi
sonucunda düştüğü yerde oluşan aşınım şeklidir.
Dış kuvvet: Yeryüzünü düzleştirmeye çalışan kuvvettir.
Dış püskürük taşlar: Magmanın yeryüzüne çıkarak
soğumasıyla oluşur.
Dikit: Mağaralarda oluşan kalker birikintisinin aşağı
doğru akması sonucunda oluşan kolondur.
Dinamik basınç: Dünya’nın hareketinden dolayı oluşan
basınç alanıdır.
Dolin: Kalkerlerin erimesi sonucunda derinlikler az
genişlikleri fazla aşınım şekilleridir.
Doruk: Bir dağın en tepesindeki yere verilen isim,
zirvedir.
Drenaj: Suyun akıtılmasıdır.
Düzenli yağış rejimi: Yağış rejimi birbirine yakın halde
gerçekleşmesidir.
Düzensiz yağış rejimi: Yağış rejiminin çok farklı olması
durumudur.
Düzlem projeksiyon: Bir küreyi dikkate alarak teğet
geçtiği yerlerin haritaya çiziminde hata oranını en aza indirmek için
kullanılan yöntemdir.
E
Ekinoks: Gece gündüz eşitliğidir.
Ekliptik düzlem: Yer’in yörüngesinin çevrelediği düzlemdir.
Eksen eğikliği: Dünya’nın yıllık hareketi sonucunda
ekvator ile ekliptik düzlem arasında bulunan açıdır.
Eküidistans: Bkz. Eş yükselti aralığıdır.
Ekvator: Yerküreyi iki eşit parçaya böle en büyük hayali
çemberdir.
Ekzosfer: Atmosferin en üst tabakasıdır.
Endemik: Belirli bir bölgede yaşayan türlerdir.
Enine kıyı tipi: Kıyı gerisinde uzanan dağlara dik bir
şekilde uzanan kıyı tipidir.
Episantr: Depremin yeryüzündeki odak noktasıdır.
Erime çukurları: Karstik arazilerde dolinlere benzeyen çukurluklardır.
Erozyon: Toprağın sadece üst kısmının yeryüzü şekilleri
ve iklim etkisiyle kaymasıdır.
Eş yükselti aralığı: İki izohips arasındaki yükselti
farkıdır.
Evren: Sonsuz boşluk içinde yer alan gök varlıklarının
tümüdür.
F
Falez: Dağların kıyıya paralel olduğu yerlerde dalgaların
kıyıyı aşındırması sonucu oluşan dikliktir.
Fay kaynağı: Yer altı sularını kırıklı yapıdan yukarı
çıkmasıdır.
Fırlama: Yanardağdan çıkan her türlü malzeme.Fiyord kıyı
tipi: Buzulların erimesi sonucu oluşan buzul vadilerinin sular altında
kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Fiziki haritalar: Yeryüzü şekillerinin gösterildiği
haritalardır.
Fiziksel ayrışma: Kayaçların yapısı bozulmadan daha küçük
parçalara ayrılmasıdır.
Fiziksel tortul taşlar: Dış kuvvetlerin yeryüzünden
kopardıkları parçaları deniz tabanlarında birikmesiyle oluşan taşlardır.
Flora: Belli bir yerin bitkilerin tümüdür.
Formasyon: Şekilleri birbirine benzeyen bitkiler
topluluğudur.
Fön rüzgârı: Yüksek bir yerden alçak bir yere doğru esen
kuru rüzgârdır.
G
Garig: Maki bitkisinin tahrip edildiği yerlerde oluşan
bitkilerdir.
Gel-git: Ay’ın çekim kuvvetinden dolayı suyun çekilmesi
ve kabarması olayıdır.
Geographia: Latince ’de Coğrafya terimi karşılığıdır.
Gerçek alan: Yer şekillerini dikkate alarak hesaplanan
alandır.
Gideğen: Akarsu ya da göl ayağıdır.
Gnays: Granitin yüksek sıcaklıkta değişime uğraması,
başkalaşmasıdır.
Göl: Çukurluklara biriken sudur.
Gölet: Yapay küçük tatlı su gölü…
Graben: Kırılma sonucunda alçakta kalan düzlüktü
H
Habitat: Aynı tür canlıların yaşama bölgesidir.
Hafriyat: Kazı
Hâkim rüzgâr yönü: Bir merkezde yıl içinde rüzgârın en
çok estiği yöne denir.
Halofik bitkiler: Tuzcul bitkilerdir.
Halomorfik toprak: Kurak bölgelerde suyun buharlaşmasıyla
tuzun toprağın yüzeyinde birikmesiyle oluşur.
Hamada: Çöllerde üzeri taş parçaları ile kaplı kısımdır.
Harita: Yeryüzünün ölçekle küçültülüp çizilen taslağıdır.
Hava durumu: Dar bir alanda meydana gelen kısa süreli
olaylardır.
Hava kütlesi: Havada sıcaklık ve nem bakımından aynı
özellikleri gösteren geniş alanlardır.
Havanın nemliliği: Atmosferdeki su buharının miktarı ve
oranıdır.
Hazan: Sonbahar.
Heyelan set gölü: Heyelan sonucunda kayan kütlenin akarsu
önünü kapatması sonucunda oluşan göllerdir.
Heyelan: Toprağın ana kaya ile birlikte aşağıya doğru
taşınmasıdır.
Hidrasyon:
Kayaçlarda mineral ve elementin su ile birleşmesiyle oluşan kimyasal
olaydır.
Hidrofik bitkiler: Su isteyen bitkilerdir.
Hidrografya: Su bilimidir.
Hidromorfik toprak: Bataklık alanlarda oluşan topraktır.
Hidrosfer: Su küre
Higrometre: Nem oranını ölçer.
Hiposantr: Depremin odak noktasıdır.
Horst: Kırılma sonucunda yüksekte kalan bölümdür.
Hörgüç kayalar: Buzul aşındırmasıyla oluşmuş hörgüce
benzeyen yapıdır.
Humus: Toprağın mineral bakımından zengin olmasıdır.
I
Irmak adası: Akarsuyun taşıdığı malzemeyi yatak ortasında
biriktirmesi ile oluşan kum adalarıdır.
İ
İç denizler: Okyanuslara dar boğaz ve kanallara bağlanan
denizlerdir.
İç kuvvetler: Yeryüzünün engebeli hale getiren kuvvettir.
İç püskürük taşlar: Magmanın yerin derinliklerinde
soğumasıyla oluşur.
İklim: Hava olaylarının bıraktığı etkinin yıllar sonraki
durumudur.
İltiva: Kıvrılma.
İmbat: Kıyı Ege’deki deniz meltemidir.
İnfilak: Patlama.
İnsolasyon: Güneşlenme.
İntrazonal topraklar: Oluşumları ana kayaya bağlı olan
topraklardır.
İsofik bitkiler: Kurakçıl bitkilerdir.
İsonef: Eş bulutluluk eğrisi.
İstep: Bozkır.
İzdüşüm alan: Her yer düzmüş gibi hesaplanan alandır.
İzobar: Eş basınç eğrisidir.
İzohips: Eş yükselti eğrisidir.
İzostasi: Dengeleme mekanizmasıdır.
İzoterm: Eş sıcaklık eğrisidir.
J
Jeofizik: Yeryuvarını inceleyen bilimdir.
Jeomorfoloji: Yer şekillerini inceleyen bilim dalıdır.
Jeopolitik konum: Bir ülkenin coğrafi konumu, büyüklüğü,
şekli, ikliminin milletler arsı politikada oynadığı roldür.
Jeostratejik: Bir ülkenin askeri açıdan konumunu ifade
eder.
Jeotermal sular: Yeraltından çıkan sıcak sulardır.
Jeotermi: Yer kabuğunun yerin derinliklerine doğru
ısınması ve yerden yükseldikçe soğumasıdır.
K
Kadastinofizm: Afet senaryosudur.
Kahverengi orman toprakları: Orta kuşakta yer alan humus
bakımından zengin olan toprak çeşitidir.
Kalsimorfik toprak: Kireç taşının üzerinde oluşan
topraktır.
Kame: Alçak, dik kenarlı, kısa sırt veya masa şeklindeki
tepelerdir.
Kanyon vadi: Akarsuların derine aşındırması sonucunda
oluşturulan iki dağ arasında kalan vadilerdir.
Kapalı denizler: Okyanusla bağlantısı olmayan gerçekte
göl olan denizlerdir.
Kapalı havza: Bir akarsuyun denize ulaşmamasıdır.
Kaptür: Güçlü bir akarsuyun başka küçük bir akarsuyu
kendisine katmasıdır.
Kar: Havadaki nemin 0 derecenin altına düşmesi sonucu
oluşan buz kristallerinin yere düşmesidir.
Kara meltemi: Geceleri rüzgârın karadan denize doğru
esmesidir.
Karasal iklim: Kışlar soğuk ve uzun geçer, yazlar ise
sıcaktır. Bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır.
Karayel: Ülkemize kuzeybatıdan gelip soğutucu etki yapan
rüzgârdır.
Karstik arazi: Suda çözülebilen kayaçlardan oluşan
arazidir.
Karstik göl: Suda çözülebilen kayaçların çözülmesiyle
oluşan göllerdir.
Karstik kaynaklar: Kalkerlerin mağara, düden içlerinde
olup suların eritmesi sonucunda tekrar yüzeye çıkmasıdır.
Kartografya: Harita bilimidir.
Kasırga: Şiddetli rüzgârlardır.
Kaynak: Akarsuyun doğduğu yerdir.
Kertik(çentik) vadi: Bir akarsuyun dağı V şeklinde
aşındırmış halidir.
Kesir ölçek: Küçültme oranının kesir şeklinde
gösterilmesidir.
Kettle: Tabakalanmış depolar içerisinde yer alan kapalı
çukurlardır.
Kıble: Ülkemize güneyden gelip sıcak etki yaratan
rüzgârdır.
Kırgıbayır: Yarı kurak iklim bölgelerinde yüzey sularının
aşındırması sonucunda keskin sırtlardır.
Kırılma dağlar: Orojenez sırasında tortul tabakasının
sert ise kırılır. Bu kırılmalar sonucunda oluşan dağlardır.
Kış soisti: 21 Aralık tarihine verilen isimdir.
Kıta sahanlığı: Kıyıdan itibaren derinliğin 200 m bulan
kısmıdır.
Kıvrım dağları: Orojenez sırasında tortul tabakaların
kıvrılması sonucunda oluşan dağlardır.
Kıyı aşınım düzlüğü: Dalgalar girinti ve çıkıntılı
kıyıları düzleştirirler ve kıyı aşınım düzlükleri oluşur.
Kıyı çizgisi: Kara ile denizi ayıran sınırdır.
Kıyı kordonu: Bir koyun ağzında kıyıya paralel biçimde
biriken kumullardır.
Kıyı oku: Dalgaların kumları deniz içinde dik bir şekilde
biriktirmesidir.
Kıyı set gölleri: Alçak kıyılarda dalganın etkisiyle
oluşan göllerdir.
Kıyı: Kıyı çizginin iki yanıdır.
Kimyasal ayrışma: Kayaçların yapısının değişmesi ve bu
değişmeden yeni kayaçların ortaya çıkmasıdır.
Kimyasal tortul taşlar: Suda eriyen minarellerin
sertleşmesiyle oluşan taşlardır.
Klimatoloji: İklimi inceleyen bilim dalıdır.
Kolüvyal toprak: Dağlarda ufalalanan malzemenin dağ
eteklerinde toplanması ile oluşan topraktır.
Konveksiyonel yağış: Havanın ısınarak yükselmesi ve
yükseldikten sonra soğuması sonucunda oluşan yağışlardır.
Korrazyon: Aşındırmadır.
Koy: Körfezlerin küçük halleridir.
Kör vadi: Kayaçların erimesiyle oluşan ve vadi ağzı
bulunmayan vadilerdir.
Körfez: Denizlerin kara içlerine girmiş olan
bölümleridir.
Krater: Yanardağın ağız kesimidir.
Kroki: Bir yerin ölçek olmadan düzlem üzerine
aktarılmasıdır.
Kuarsit: Başkalaşmış kuars tanelerinden oluşmuş kayaçtır.
Kumsal: Dalgalar tarafından denizden getirilen kum
tanelerin birikmesi ile oluşur.
Küçük ölçekli haritalar: Ölçeği 1/500000’den küçük olan
haritalardır.
Küçültme oranı: Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu
arasındaki orandır.
Kümülüs bulutları: Alt kısımları düz pamuk yığınına
benzeyen bulutlardır.
L
Lagün: Kıyı kordonlarının koyun önünü kapatması ile
meydana gelir.
Lahar: Yanardağ yamacından akan çamurlu akıntı.
Lapya: Kalkerlerin sularla erimesi soncunda oluşan
çukurluklardır.
Lejand: Haritalarda kullanılan simgelerin anlamını
gösterir.
Levha: Yer kabuğunu meydana getiren büyük kara
parçalarıdır.
Lodos: Ülkemize güneybatıdan gelen rüzgârlardır ve soba
zehirlenmelerine neden olur.
Lös toprak: Rüzgârın taşıyıp biriktirdiği topraklardır.
M.
Mağara: Yeraltı sularının etkisiyle kolay eriyebilen
kayaçların erimesi sonucunda oluşan boşluklardır.
Mantar kaya(Şahit): Kurak bölgelerde rüzgârın kayaları
alt kısımlarından parçalayarak oluşturulmuş aşınım şekilleridi.
Med- cezir: Bkz. Gel-git
Meltem: Gün İçindeki sıcaklık farkına bağlı basınç
merkezleri arasında oluşur.
Memba suyu: Kaynak suyudur.
Memba: Kaynak
Menderes: Akarsu yataklarında eğimin azalması sonucu
akarsuyun büklümler yaparak akmasıdır.
Menderesli vadi: Yatak eğiminin azaldığı yerde akarsuyun
büklümler yaparak oluşturduğu vadidir.
Mercan kıyı tipi: Kireçli kalıntıların üst üste
birikmesiyle oluşan kıyı tipidir.
Meridyen: Bir kutuptan diğer kutba ulaşan paralelleri dik
kesen hayali çizgilerdir.
Mesa: Yatay tabakalı sahalarda yüksek ve geniş düzlüktür.
Meteoroloji: Hava hareketlerini inceler.
N
Nadas: Toprağın verimini arttırması için bir yıl ekip bir
yıl boş bırakılmasıdır.
Nefometre: Bulutluluğu ölçen alettir.
Nife: İç çekirdektir.
Nimbüs bulutları: Kalın, yoğun, siyah renkli bulutlardır.
O
Obruk: Kireç taşlarını çözülmesiyle meydana gelen
kuyulardır.
Odak derinliği: Depremin iç merkez ile dış merkez
arasındaki uzaklıktır.
Oksidasyon: Kayalarda minarellerin oksijenle birleşmesi
sonucunda meydana gelen kimyasal değişmedir.
Organik tortul taşlar: Bitki ve hayvan kalıntılarının
sertleşmesiyle oluşan taşlardır.
Orman üst sınırı: Ormanların yetişebildiği en üst
sınırdır.
Orografik yağış: Nemli havanın dağa doğru yükselirken
soğuyup oluşturduğu yağışlardır.
Orojenez: Dağ oluşum hareketleridir.
Orta kuşak: Dönenceler ile kutup arasında kalan kuşaktır.
Orta ölçekli haritalar: Ölçeği 1/200000-1/500000 arası
olan haritalardır.
Ova: Çevresine göre alçakta kalan yerdir.
Ozan: Dünya’yı gelecek olan zararlı ışınlara karşı
koruyan bir yapıdır.
Ö
Ölçek: Haritalarda belli bir yeri küçültme oranıdır.
Örtü buzulu: Geniş alan kaplayan buzul türüdür.
Özel konum: Bir yerin denizlere, bölgelere göre
konumudur.
P
Peneplen: Kara kütlelerinin aşınma sonucu düzleşmesidir.
Peribacası: Volkanik bir arazide sel sularının
aşındırması sonucu oluşan yeryüzü şeklidir.
Perihel: Dünya’nın Güneş’e en çok yaklaştığı
gündür.(günberi)
Petroloji: Kayaç bilimidir.
Pluviyometre: Yağmurölçer.
Podzol toprak: İğne yapraklı ağaçların bulunduğu soğuk ve
nemli iklim bölgelerin toprağıdır.
Polar hava: Kutupsal soğuk havadır.
Polye: Kireçtaşlarının çözülmesiyle oluşan ovalardır.
Poyraz: Ülkemize kuzeydoğudan gelip soğuk etki yaratan
rüzgârdır.
Projeksiyon: Haritalardaki bozulma oranını en aza
indirmek için kullanılan yöntemdir.
Püskürük taşlar: Magmanın yerin derinliklerinde veya
yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşan taşlardır.
R
Regresyon: Deniz gerilemesidir.
Relief: Yer şekilleri topluluğudur.
Relik bitki: Eski çağlardan günümüze kadar gelen
bitkilerdir.
Rendzina: Humuslu, karbonatlı topraktır.
Rendzinalar: Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan
topraklardır..
Ria kıyı tipi: Akarsu vadilerinin sular altında
kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Rüzgâr mağarası: Dağ ve tepelerde oluşan oyuklardır.
Rüzgârgülü: Bütün yıl rüzgârın hangi yönde daha çok
estiğini gösteren şekildir.
S
Samyeli(Keşişleme): Ülkemize güneydoğudan gelir ve sıcak
etki yaratan rüzgârlardır.
Sander: Eriyerek geriye doğru çekilen buzulların
oluşturduğu düzlüklerdir.
Sarkıt: Mağara tavanların oluşan kalker birikintisidir.
Seizma: Deprem
Seki: Alüvyon tabanlı vadilerde meydana gelen basamak
şeklindeki yamaçlardır.
Sel: Sağanak yağışın fazla olduğu ve bitki örtüsünün
yoksun olduğu yerlerde yaşanan doğal afettir.
Senklinal: Kıvrılma sonucunda alçakta kalan bölümdür.
Serbest dalga: Kendiliğinden oluşan dalgalardır.
Set gölü: Herhangi bir şeyin akarsuyun önünü kapatması
sonucunda oluşan göllerdir.
Sial: Yer kabuğunun en üst katmanıdır.
Silindirik projeksiyon: Ekvator ve çevresinin hata
oranının en aza indirmek için kullanılan yöntemdir.
Sima: Sial katmanını altında yer alan katmandır.
Sinoptik harita: Hava haritası.
Sirk buzulu: Dağların yüksek kesimlerinde çanaklarda oluşan
buzul şeklidir.
Sirk: Küçük aşınım çukurlarıdır.
Sirüs bulutları: Seyrek buz kristallerinden oluşan
bulutlardır.
Sismograf: Depremin şiddetini ölçmeye yarayan alett.
Sönmüş yanardağ: Patlama etkinliğini kaybetmiş
yanardağlardır.
Stratüs bulutları: Gökyüzünü kaplayan yeryüzüne yakın
yerlerde oluşan koyu renkli bulutlardır.
Su bölümü çizgisi: İki akarsuyu birbirinden ayıran
çizgidir.
Sütun: Sarkıt ve dikitlerin birleşmesi sonucunda oluşan
mağaralardaki kalker birikintisidir.
Ş
Şelale: Akarsuların yüksek bir yerden dökülmesidir.
Şelf: Kıta sahanlığıdır.
T
Tabaka kaynağı: Geçirimli tabakalardan sızan suların
geçirimsiz tabakalar üzerinde birikerek yüzeye çıkmasıdır.
Taban seviyesi ovaları: Akarsuyun denize döküldüğü yerde
oluşan geniş tabanlı ovalardır.
Taban seviyesi: Akarsuların yataklarını denize kadar
aşındırmasıdır.
Taban suyu: Alüvyal arazilerde geçirimsiz tabakalar
üzerinde biriken yer altı sularıdır.
Tabanlı vadi: Akarsu yatağının her iki tarafında geniş
düzlüklerden oluşmuş badilerdir.
Takke buzulu: Dağların zirvesin kaplayan buzullardır.
Talveg çizgisi: Bir akarsudaki en derin noktaları
birleştirdiği varsayılan çizgidir.
Tektonik depremler: Yer kabuğu Hareketleri sonucunda
oluşan sarsıntılardır.
Tektonik göl: Tektonik hareketler sonucu oluşan çöküntü
alanlara suların dolması ile oluşan göllerdir.
Tektonik hareketler: Yer kabuğunda oluşan hareketlerdir.
Tektonik: Yer kabuğunda oluşan hareketleri inceleyen
bilimdir.
Termal kaynaklar: Bir kaynağın sularının hava
sıcaklığının 5 ile 6 derece yüksek olduğu kaynaklardır.
Terra rosa: Akdeniz bölgesinde yer alan kızıl renkteki
topraktır
Tombolo: Kıyı ile adaları birbirine bağlayan oklardır.
Toprak coğrafyası: Toprakların dağılışını, yapısını,
oluşum şekillerini inceler.
Toprak kayması: Bkz. Heyelan
Tortul taşlar: Kimyasal ve fiziksel yollarla ufalanan
kayaçların denizlerde birikmesiyle oluşan taşlardır.
Transgresyon: Deniz ilerlemesidir.
Traverten: Sıcak su kaynakların bulunduğu alanlarda
kalsiyum karbonatın çökmesiyle oluşan basamaklardır.
Tropikal iklim: 10 ile 20 derece enlemlerinde bulunan,
yaz ayları yağışlı kışlar kurak geçen doğal bitki örtüsünün savan olduğu iklim
tipidir.
Tropikal kuşak: Dönenceler arasında kalan kuşaktır.
Troposfer: Atmosferin yeryüzüne temas eden en alttaki
tabakadır.
Tüfit: Yanardağ püskürmesi kırıntılarıdır.
U
Uvala: Dolinlerin birleşmesi sonucu oluşurlar ve
şekilleri düzensizdir.
V
Vadi buzulu: Vadilerden aşağıya doğru akan buz
ırmaklarıdır.
Vadi kaynağı: Akarsuların derine aşındırma yaparak yer
altı suyunun bulunduğu tabakayı kesmesiyle oluşan kaynaktır.
Vadi kaynakları: Vadi tabanı düzlükleri bunla yamaçlarına
bağlandığı yüzeylerde oluşmuşlardır.
Vadi meltemi: Vadiden yamaçlara doğru esen rüzgârlardır.
Vejetasyon coğrafyası: Bitkileri inceleyen coğrafyanın
dalıdır.
Vejetasyon: Belli yörelere özgü bitkilerin bir araya
gelmesiyle oluşan topluluktur.
Vertisoller: Göl tabanlarında kireçli alan üzerinde
oluşan topraklardır.
Volkan bacası: Magmanın yeryüzüne ulaşıncaya kadar
geçtiği yoldur.
Volkan konisi: Yanardağdan çıkan materyallerin üst üste
yığılması sonucu oluşan konidir.
Volkan: Magmanın yeryüzüne çıkmasıdır.
Volkanik depremler: Volkanik patlamalar ardında oluşan
depremlerdir.
Volkanik göl: Krater veya maarlarda meydana gelmiş
göllerdir.
Volkanik set gölü: Volkanik patlama sonucunda çıkan
materyallerin akarsu önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir.
Volkanizma: Yerin derinliklerinde bulunan magmanın
kırıklı yer bularak yüzeye çıkmasıdır.
Volkonoloji: Yanardağ bilimi.
Y
Yağış rejimi: Bir bölgeye düşen yağışın aylara ve
mevsimlere göre dağılışıdır.
Yağış: Havadaki nemin doğma noktasını aşıp su
damlacıkları, buz kristalleri halinde yeryüzüne düşmesidir.
Yağmur: Bir yağış
biçimidir.
Yamaç kaynakları: Vadi yamaçları boyunca ard arda
sıralanmış kaynaklardır.
Yar: Dimdik yamaçtır.
Yarımada: Üç tarafı denizlerle çevrili karar kütlesidir.
Yarmavadi: Akarsuyun sert kütleyi derinlemesine
aşındırması sonucu oluşur.
Yatık yamaçlı vadi: Eğimin bir yamaçta azalması ve
diğerinde arttığı vadi tipidir.
Yayla: Yüksek düzlüklerdir.
Yaz saati: İlkbahar ve yaz mevsiminizde güneş ışığından
daha fazla yararlanabilmek için saatlerin bir saat ileri alınmasıdır.
Yaz soisti: 21 Haziran’a verilen isimdir.
Yengeç dönencesi: Kuzey Yarım Kürede güneş ışınlarının
dik olarak geldiği en son noktadır.
Yer altı suyu: Yüzey sularının yeraltına sızarak
geçirimli tabakada birikmesidir.
Yer şekilleri: Yeryüzündeki dağ, deniz, ova kabarık ve
çukur yerlerine denir.
Yer yörüngesi: Yer’in Güneş etrafında dönerken takip
ettiği yoldur.
Yerbilim: Jeoloji.
Yıldız: Ülkemize kuzeyden gelen ve soğuk etki yaratan
rüzgârdır.
Yoğunlaşma: Atmosferdeki su buharının gaz halden sıvı ya
da katı hale geçmesidir.
Yüksek basınç: Atmosferden aşağı doğru inip sonra yayılan
basınç türüdür. Merkezden çevreye
Z
Zelzele: Deprem
Zemin: Yeryüzünün yüzeyidir.
KAYNAKÇA: GENEL FİZİKİ COĞRAFYA
TÜRKİYE FİZİKİ
COĞRAFYA
(Ders
kitapları)
SÖZLÜK SAYISI:360
